Εντατική Αλληλεπίδραση – Intensive Interaction

Συνοψίζοντας τη θεραπευτική προσέγγιση

Η εντατική αλληλεπίδραση είναι μία μέθοδος που σχεδιάστηκε για να αναπτύξει και να προωθήσει κοινωνικές και επικοινωνιακές συνθήκες σε άτομα με ελλείμματα στις παραπάνω δεξιότητες. Είναι μία εξαιρετικά ευέλικτη μέθοδος που μπορεί να προσαρμοστεί σε εξατομικευμένες ανάγκες και απευθύνεται σε ανθρώπους ανεξαρτήτου ηλικίας ή ποσοστού δυσκολίας.

Βασίζεται στην αναπτυξιολογία και συγκεκριμένα στον τρόπο σύμφωνα με τον οποίο το βρέφος από τη στιγμή της γέννησης χτίζει τις παραπάνω δεξιότητες, όχι μόνο του, αλλά παρέα με τους βασικούς του φροντιστές, ιδιαίτερα κατά τον πρώτο χρόνο της ζωής του: τα βρέφη ξέρουν να επικοινωνούν πολύ εύκολα από τη στιγμή της γέννησης. Αυτή είναι μία διαδικασία γενετικά προγραμματισμένη και το νεογνό ‘δείχνει’ εύκολα τι χρειάζεται από τους φροντιστές από τις πρώτες ώρες ζωής, ενώ μάλιστα μπορεί εύκολα να καθοδηγήσει το χτίσιμο της σχέσης. Η αλληλεπίδραση αποκτά επικοινωνιακή αξία γιατί το βρέφος βρίσκει ανταπόκριση στο περιβάλλον με διάφορους τρόπους. Το κλάμα, η βλεμματική επαφή, το ενθουσιώδες κούνημα του σώματος, το κοινωνικό χαμόγελο, οι καινούργιοι ήχοι και οι εκφράσεις είναι τρόποι που το βρέφος θέτει σε λειτουργία προκειμένου να επιβιώσει, να τραβήξει τη προσοχή και να αναπτυχθεί. Οι αντιδράσεις του ενήλικα στο παραπάνω ρεπερτόριο είναι τις περισσότερες φορές άμεσες κι έτσι το βρέφος είναι περισσότερο πιθανό να τις επαναλάβει. Με αυτό τον τρόπο χτίζεται η γνώση του βρέφους ότι οι δράσεις του στο περιβάλλον έχουν νόημα για τους άλλους και ότι το ίδιο είναι σημαντικό, χτίζοντας τις δυαδικές σχέσεις, οι οποίες θα προωθούν τη γνώση του κόσμου, και βέβαια αργότερα τις ομαδικές.

Με τον παραπάνω τρόπο χτίζονται οι αλληλεπιδραστικές δεξιότητες που είναι τόσο σημαντικές για να εξερευνήσει ένας άνθρωπος τον κόσμο, καθώς ο άνθρωπος δε ζει μόνος, δε δρα μόνος, αλλά είναι ενταγμένος σε ένα κοινωνικό σύνολο στο οποίο καλείται να προσαρμοστεί, αλλά και να το προσαρμόσει ανάλογα με τις ανάγκες του.

Αξιοποιώντας την παραπάνω γνώση, η εντατική αλληλεπίδραση λαμβάνει υπόψη την αναπτυξιακή ηλικία παιδιών και ενηλίκων και τους υποστηρίζει, αναπτύσσοντας στη θεραπεία με ένα τρόπο αβίαστο και φυσικό, όπως δηλαδή συμβαίνει και στο περιβάλλον, κοινωνικές συνθήκες και επικοινωνιακές ευκαιρίες.

Κι αν αναρωτηθεί κανείς πώς οι άνθρωποι μαθαίνουν, θα κατανοήσει απόλυτα τη σημασία της εντατικής αλληλεπίδρασης ως θεραπευτικό σχεδιασμό: τα παιδιά μαθαίνουν ως συνέπεια της σχέσης που έχουν με τους φροντιστές. Ένα χαλαρό, απλό, μη απαιτητικό περιβάλλον είναι ένα πλαίσιο ασφάλειας γι’ αυτά , όπου μπορούν να εκφράζονται ελεύθερα, χωρίς περιορισμούς και κριτική. Μέσα σε τέτοιες συνθήκες αναπτύσσονται οι δεξιότητες αλληλεπίδρασης όπως η προσοχή, η βλεμματική επαφή, οι φωνοποιήσεις, η εναλλαγή σειράς, η κατάλληλη στάση του σώματος, που είναι οι προϋποθέσεις για τη γνωστική ανάπτυξη των ανθρώπων. Όλα τα παραπάνω είναι δεξιότητες που είναι αποτέλεσμα της σχέσης που έχει διαμορφωθεί κι έτσι τα παιδιά αρχίζουν να απολαμβάνουν τη γνώση του περιβάλλοντος και να επιθυμούν να εμπλέκονται σε πιο περίπλοκα γνωστικά σχήματα.

Στη μη τυπική ανάπτυξη είτε υπάρχουν γνωστικά ελλείμματα που επηρεάζουν τις κοινωνικές και επικοινωνιακές δεξιότητες, (νοητική υστέρηση, σύνδρομα), είτε υπάρχουν ελλείμματα κοινωνικά που επηρεάζουν τις επικοινωνιακές και γνωστικές δεξιότητες (αυτισμός). Το άγχος όλων των εμπλεκομένων είναι πώς θα επηρεαστεί το γνωστικό δυναμικό των παιδιών, σκεφτόμαστε δηλαδή τι έχουμε εμείς ανάγκη να τους δώσουμε ως γνώση. Αγνοείται ωστόσο τι έχουν οι ίδιοι ανάγκη, χάνοντας ευκαιρίες να επιδράσουμε καίρια, να αναπτύξουμε προ γλωσσικές δεξιότητες και να επηρεάσουμε στοχευμένα, δημιουργώντας περισσότερες πιθανότητες που θα οδηγήσουν στην αυτονομία και στην αυτενέργεια.

Τα αποτελέσματα μίας τέτοιας παρέμβασης συνήθως είναι άμεσα:

• Το άτομο γίνεται πιο χαρούμενο απολαμβάνοντας σχέσεις με τους άλλους.
• Είναι πιθανό να εμπλέκεται ολοένα σε καινούργιες δραστηριότητες, ως αποτέλεσμα της δικής του επιθυμίας να εμπλακεί στο περιβάλλον.
• Αρχίζει να νιώθει ότι ανήκει κάπου.
• Μπορεί ευκολότερα να επικεντρώνει την προσοχή του, αλλά και να αναζητά την προσοχή των άλλων.

Συνέπεια των παραπάνω είναι να εκπληρώνονται στόχοι γνωστικοί και διαβίωσης, όπως η συμμετοχή σε ρουτίνες καθημερινότητας ή εκπαιδευτικές ανάγκες, ανάλογα με το εξατομικευμένο προφίλ.

Οι κοινωνικές και οι γνωστικές συνθήκες ούτως ή άλλως επηρεάζουν η μία την άλλη, με ένα τρόπο που δεν έχει νόημα να αντιμετωπίζονται ως ξέχωρες δεξιότητες που θα έπρεπε να αναδυθούν στα πλαίσια ενός θεραπευτικού σχεδιασμού. Για παράδειγμα, γιατί πλένουμε τα δόντια μας; Γιατί κάνουμε τα μαθήματά μας στο σχολείο; Το κοινωνικό κριτήριο είναι πολύ έντονο, αφού τα παραπάνω είναι μαθημένες συμπεριφορές ως αποτέλεσμα μίμησης  και γνώσης ότι ανήκουμε σε ένα κοινωνικό σύνολο.

Η μέθοδος της εντατικής αλληλεπίδρασης λαμβάνει υπόψη οποιαδήποτε δράση του παιδιού στο περιβάλλον, προσπαθώντας να χτίσει επικοινωνιακές ευκαιρίες αλληλεπίδρασης. Με αυτή τη φιλοσοφία φροντίζεται η διάθεση του ατόμου να είναι ανοιχτό στα πρόσωπα αλληλεπίδρασης και να διαμορφώνει το ίδιο, σύμφωνα με τις δικές του ανάγκες το περιβάλλον. Άρα όταν στη θεραπεία αποκωδικοποιείται εύκολα η στάση ενός παιδιού το ίδιο αισθάνεται ασφαλές και προσεγγίζει εύκολα τους συντρόφους, χτίζοντας με αυτό τον τρόπο επικοινωνιακές ενάρξεις. Η ανάπτυξη της ικανότητας επικοινωνίας είναι ίσως το σημαντικότερο στοιχείο στη ζωή ενός ανθρώπου και τα άτομα που αναλαμβάνουν τη φροντίδα ανθρώπων με αναπηρία οφείλουν να προσφέρουν κάθε δυνατή φροντίδα ώστε να αναπτύξουν αυτή την ικανότητα.

Σύμφωνα με τα παραπάνω μία θεραπευτική συνεδρία εντατικής αλληλεπίδρασης είναι φιλοσοφία προσέγγισης και στάση ζωής: είναι μία δια δραστική δυναμική ανάμεσα σε θεραπευτή και θεραπευόμενο, μία κοινωνική και επικοινωνιακή συμμαχία που συμβαίνει, αλλά και εξελίσσεται όσο το άτομο αντιλαμβάνεται τον εαυτό του ως κοινωνικά συνδιαλλαγόμενο. Τα μέσα με τα οποία επιτυγχάνονται τα παραπάνω είναι η στάση του θεραπευτή και όχι τα υλικά. Το περιβάλλον είναι απλό και η διαθεσιμότητα, οι ανοιχτές κεραίες του θεραπευτή προκαλούν τη δυναμική του περιβάλλοντος. Ειδικά για τα παιδιά το δια δραστικό παιχνίδι είναι το θεραπευτικό μέσο, καθώς νευρολογικά αυτό συμβαίνει πρώτο στην ανάπτυξη, είναι δηλαδή ο τρόπος έκφρασης και κατανόησης του περιβάλλοντος που τα ίδια έχουν ανάγκη. Το παιχνίδι περικλείει σημαντικές ιδιότητες, καθώς μέσα του βρίσκονται όλες οι αναγκαίες προ γλωσσικές και γλωσσικές ιδιότητες για να αναπτυχθούν τα παιδιά: η κοινή δραστηριότητα, η από κοινού προσοχή, η επανάληψη, η βλεμματική επαφή, οι επικοινωνιακές δεξιότητες, η προσμονή, είναι μόνο κάποιες από τις δεξιότητες που δημιουργούν εσωτερικές αναπαραστάσεις που εξελίσσονται σε σκέψη.  Από τα παραπάνω συμπεραίνει κανείς ότι το παιχνίδι είναι το κύριο μέσο εξέλιξης των κοινωνικών και γνωστικών δεξιοτήτων των παιδιών και έχει πρωτεύουσα θέση στη ζωή και εν γένει στη θεραπευτική διαδικασία των παιδιών.

Αξίζει να σημειωθεί ότι η μέθοδος της εντατικής αλληλεπίδρασης έχει εφαρμογή με ιδιαίτερα θετικά αποτελέσματα και σε ανθρώπους που έχουν αναπτύξει σε κάποιο βαθμό τη χρήση του λόγου, αλλά στερούνται περιεχομένου, κατανόησης και κοινωνικής χρήσης του. Τα παραπάνω ελλείμματα τα παρουσιάζουν κυρίως άτομα που ανήκουν στο φάσμα του αυτισμού. Σε αυτά τα άτομα η μέθοδος θα αναπτύξει τις ικανότητες διαπροσωπικής επικοινωνίας, προκειμένου οι λέξεις να αποκτήσουν σημασιολογικό και πραγματολογικό περιεχόμενο μέσα σε ένα κοινό επικοινωνιακό πλαίσιο.

Συνοψίζοντας, η εντατική αλληλεπίδραση αξιοποιεί τους φυσικούς μηχανισμούς ανάπτυξης. Είναι εξαιρετικά αποτελεσματική μέθοδος που δεν περιορίζεται σε στενά πλαίσια, αλλά έχει εφαρμογή στην καθημερινότητα των ατόμων με αναπηρία, ακριβώς επειδή πρόκειται για κοινωνική και επικοινωνιακή προσέγγιση.

Καντάκου Φωτεινή
Λογοθεραπεύτρια – Φιλόλογος